Tam idrar tahlili, birçok hastalık hakkında fikir edinmemizi sağlar. Bu tahlil, kimyasal inceleme ve morfolojik inceleme olmak üzere iki kısımdan oluşur. Günümüzde kimyasal inceleme için idrar stripi adı verilen çubuklar kullanılmaktadır.

Geleneksel yöntemlerde morfolojik inceleme, idrarın santrifüj edilip dipteki sedimentin mikroskop altında incelenmesiyle yapılmaktaydı. Ancak günümüzde, morfolojik incelemeler gelişmiş cihazlar kullanılarak çok daha hızlı ve hassas bir şekilde gerçekleştirilebilmektedir. İdrar sisteminde görülen elemanlar üriner sistemine (böbrekler, üreterler, mesane ve üretralar) geçen yada burada oluşan elemanlardır.

Kimyasal Analiz Parametreleri;

Dansite (Özgül Ağırlık)

İdrar örneğinin yoğunluğunu verir. İdrar dansitesi, idrarın yoğunluğunu ölçen bir parametredir. Bu değer, idrardaki çözünmüş madde miktarına bağlı olarak değişir ve böbreklerin idrarı yoğunlaştırma ya da seyreltme yeteneği hakkında bilgi verir.

Normal idrar dansitesi genellikle 1.005 – 1.030 aralığındadır. Sıvı alımı yüksek olan kişilerde bu değer 1 değerine yaklaşır. Sıvı alımı ve idrar üretimi düşük kişilerde bu değer yüksek çıkar.

pH (Asit-Baz Dengesi)

İdrar pH’sı, idrarın asitik veya alkalik (bazik) özellikte olup olmadığını gösteren bir parametredir. Bu değer, böbreklerin vücuttaki asit-baz dengesini düzenleme yeteneği hakkında bilgi verir.

Normal idrar pH’sı genellikle 4.5 – 8.0 aralığındadır.

Düşük pH (asidik idrar): Yüksek proteinli beslenme, açlık, ateş, diyabet (özellikle diyabetik ketoasidoz), idrar yolu enfeksiyonları (özellikle E. coli kaynaklı) veya metabolik asidoz durumlarında görülebilir.

Yüksek pH (alkalik idrar): Vejetaryen beslenme, idrar yolu enfeksiyonları (özellikle Proteus ve Pseudomonas türleriyle), kusma, metabolik alkaloz veya idrarın uzun süre beklemesi gibi durumlarda ortaya çıkabilir.

Glukoz (İdrarda Şeker)

Normal koşullarda idrarda glukoz bulunmaz veya çok düşük miktarlarda bulunur. Böbrekler, kandaki glukozu süzerek geri emer ve idrara geçmesine izin vermez. Ancak kanda glukoz düzeyi belirli bir eşiğin üzerine çıktığında (böbrek eşiği ≈ 180 mg/dL), geri emilim tamamlanamaz ve glukoz idrara geçer.

Glukoz pozitifliği (glukozüri) şu durumlarda görülebilir:

• Diabetes mellitus (şeker hastalığı)

• Stres, ateş veya enfeksiyon gibi geçici kan şekeri yükselmeleri

• Gebelik (gebelikte glukozüri görülebilir)

• Böbrek glukozürisi (kan şekeri normal olduğu halde böbreğin glukozu geri emememesi)

Keton (Keton Cisimleri)

Keton cisimleri, vücutta yağların enerji kaynağı olarak kullanılması sonucu oluşan yan ürünlerdir. Normalde kanda ve idrarda çok düşük miktarlarda bulunurlar. Ancak karbonhidrat yetersizliği veya insülin eksikliği gibi durumlarda keton üretimi artar ve idrarda saptanabilir hale gelir.

İdrarda keton pozitifliği (ketonüri) şu durumlarda görülebilir:

• Diabetes mellitus (özellikle Tip 1 diyabet) → diabetik ketoasidoz belirtisi olabilir.

• Uzun süreli açlık veya düşük karbonhidratlı diyetler (ketojenik diyetler)

• Kusma, ishal, ateş gibi vücut sıvı kayıplarının olduğu durumlar

• Yoğun egzersiz veya ağır stres dönemlerinde

  
  

  * Özellikle ateşli hastalık geçiren ve iştahı azalan çocuklarda, genellikle idrar tahlilinde keton pozitif olarak saptanır.

  * İdrar tahlilinde Glukoz yüksek pozitif çıkarsa ve keton da pozitif değer verirse  vücuttaki asit dengesi kontrol edilmelidir. Özellikle diyabet hastalarında bu durum acil müdahale gerektirebilir.”

Protein (Proteinüri)

Normal koşullarda idrarda protein bulunmaz veya çok düşük miktarlarda bulunur. Sağlıklı böbrekler, kandaki proteinlerin idrara geçmesini engeller. Ancak böbreklerdeki süzme (filtrasyon) sistemi zarar gördüğünde veya bazı fizyolojik durumlarda, protein idrara geçebilir.

Protein pozitifliği (proteinüri) şu durumlarda görülebilir:

• Böbrek hastalıkları: Glomerülonefrit, nefrotik sendrom, kronik böbrek yetmezliği

• Ateş, enfeksiyon, yoğun egzersiz, stres veya soğuk maruziyeti gibi geçici durumlar

• Hipertansiyon ve diabetes mellitus (böbrek hasarına bağlı)

• Gebelikte preeklampsi gibi durumlarda

İdrarda protein genellikle idrar stripi yöntemiyle saptanır. Ancak kesin miktar belirlenmesi için 24 saatlik idrarda protein ölçümü yapılabilir. Proteinüri saptandığında, nedenin belirlenmesi için ek testlerle değerlendirme yapılması önerilir.

Ürobilinojen;

Ürobilinojen, bilirubinin bağırsaklarda bakteriler tarafından parçalanması sonucu oluşan bir maddedir. Normalde bir kısmı dışkıyla atılır, küçük bir kısmı ise kana karışarak karaciğer tarafından yeniden işlenir ve az miktarda idrarla atılır.

Normal değer: İz miktarda (0.1 – 1.0 mg/dL arası)

Ürobilinojen düzeyinin artması şu durumlarda görülebilir:

• Karaciğer hastalıkları: Hepatit, siroz

• Hemolitik anemi: Alyuvar yıkımının artması

• Enfeksiyonlar veya toksik karaciğer hasarı

Bilirubin;

Bilirubin, alyuvarların (eritrositlerin) yıkımı sonucu açığa çıkan hemoglobinin parçalanmasıyla oluşan bir maddedir. Normalde karaciğer tarafından işlenir, safrayla birlikte bağırsaklara atılır ve idrarda bulunmaz.

İdrarda bilirubin pozitifliği şu durumlarda görülebilir:

• Hepatit, siroz gibi karaciğer hastalıkları

• Safra yollarının tıkanması (obstrüktif sarılık)

• Safra taşı veya tümöre bağlı safra akım bozuklukları

Bu durumlarda, konjuge (suda çözünebilen) bilirubin kana karışarak idrarla atılır.

Nitrit;

Nitrit, idrarda normalde bulunmaz. Bazı bakteriler, özellikle idrar yolu enfeksiyonuna yol açan bakteriler (E. coli, Klebsiella, Proteus gibi), idrardaki nitratları nitrite dönüştürebilir. Bu nedenle idrarda nitrit pozitifliği çoğunlukla bakteri varlığını işaret eder.

Nitrit pozitifliği şu durumlarda görülebilir:

• İdrar yolu enfeksiyonları (İYE)

• İdrar mesanede uzun süre beklediğinde veya numune yeterince taze alınmadığında bazı bakteriler nitriti üretebilir

Askorbik Asit (C Vitamini)

Askorbik asit, vücutta antioksidan olarak görev yapan ve genellikle idrara atılan bir vitamindir. Klinik bir önemi yoktur ama yüksek dozda C vitamini alımı, bazı idrar testlerinin sonucunu etkileyebilir.

Etkileri:

• Test sonuçlarını yanıltabilir: Özellikle glukoz, bilirubin, nitrit ve keton testlerinde sahte negatif sonuçlara yol açabilir.

• Nedeni: Askorbik asit bu testlerde kullanılan kimyasal reaksiyonları engelleyebilir veya bozabilir.

Morfolojik incelemede bakılan başlıca elemanlar:

1-Hücreler;

Eritrositler (Kırmızı kan hücreleri):

Eritrositler (kırmızı kan hücreleri), kanda oksijen taşıyan hücrelerdir. Normalde idrarda ya hiç bulunmazlar ya da çok az sayıda (mikroskopta birkaç tane) bulunabilir. 0-3 eritrosit görülmesi genellikle normal kabul edilir. Daha fazlası görülürse hematüri tanısı düşünülür.

• Fizyolojik Bulunma Nedenleri:

  
  

  • Aşırı egzersiz veya yorucu spor

  • Adet dönemine yakın örnek alımı (vajinal karışma)

  • Cinsel ilişki sonrası

  • Uzun süreli ayakta kalma veya sıcak banyo sonrası

  Bu durumlarda genellikle tekrarlayan tahlillerde kaybolur.

  
  

• Patolojik Bulunma Nedenleri:

   

  • İdrar yolu enfeksiyonu

  • Taş (böbrek taşı, mesane taşı)

  • Travma (örneğin sonda takılması, düşme, darbe)

  • Kan sulandırıcı ilaçlar (örneğin aspirin, warfarin)

  • Tümör veya polipler (böbrek, mesane, üreter)

  • Yüksek tansiyon 

  
  

  Lökositler(Beyaz Kan Hücreleri)

  Lökositler, vücudun mikroplarla savaşan savunma hücreleridir. Normalde idrarda çok az sayıda bulunurlar ya da hiç görülmezler.

  Eğer idrarda lökosit miktarı artmışsa, bu genellikle idrar yollarında bir enfeksiyon veya iltihap olduğunu gösterir.

  Lökosit artışı olan kişilerde bazen şu şikayetler görülebilir:

  • İdrar yaparken yanma veya sızlama

  • Sık sık idrara çıkma

  • Bulanık veya kötü kokulu idrar

  • Karın alt bölgesinde ağrı

  • Ateş (özellikle böbrek enfeksiyonlarında)

    Bunun dışında, böbrek taşı, idrar yollarının tahriş olması veya bazı ilaçlar idrarda lökosit görülmesine neden olabilir.

  
  

  Epiteller Hücreleri

  Epitel hücreleri, vücudumuzda iç yüzeyleri kaplayan hücrelerdir. İdrar yollarının (böbrek, mesane, üretra) iç kısmı da bu hücrelerle kaplıdır. Bu yüzden idrarda az sayıda epitel hücresi bulunması normaldir. Ancak çok fazla görülmesi, idrar yolu enfeksiyonu, iltihap, tahriş veya böbrek hasarı gibi durumları gösterebilir.

  
  

  2- Silendirler (Casts)

  
  

  Silendirler, böbreğin süzme birimleri olan tübüllerin içinde oluşan, silindir şeklinde yapılardır. İdrar böbrek tübüllerinden geçerken, orada bulunan proteinler, hücreler veya diğer maddeler birleşip kalıplaşır — buna silendir denir. Normalde az sayıda hiyalin silendir görülebilir, ancak diğer türlerin bulunması genellikle böbrek hastalığı belirtisidir.

Silendirler neden önemlidir?

Siendirler sadece böbrek tübüllerinde oluşurlar. Yani silendir görülmesi, idrar yollarının alt bölümlerinden (mesane, üretra) değil, böbrekten kaynaklanan bir durum olduğunu gösterir. Hangi tür silendir görüldüğüne bakılarak böbrek hastalığının tipi hakkında fikir edinilir.

Hiyalin silendir; Az miktarda normaldir; ateş, egzersiz, stres, susuzlukta artabilir.

Granüler silendir; Böbrek tübül hasarı veya proteinüri belirtisi olabilir.

Eritrosit silendiri; Glomerülonefrit veya ciddi böbrek iltihabını gösterir.

Lökosit silendiri; Piyelonefrit veya interstisyel nefrit belirtisidir.

Epitel silendiri; Akut tübüler nekroz gibi böbrek hücre hasarlarında görülür.

Yağlı silendir; Nefrotik sendrom belirtisidir.

Vaks silendir (mum silendir); Kronik böbrek yetmezliğinde görülür.